EL TSAKONIO: UNA JOYA LINGÜÍSTICA VIVA-ΤΑ ΤΣΑΚΩΝΙΚΑ: ΖΩΝΤΑΝΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑΡΙ

Hoy le toca el turno al tsakonio porque, como aparece en el título, es una joya lingüística viva. Y digo esto porque, efectivamente, es un resto vivo de los antiguos dialectos griegos (los actuales del griego moderno provienen de la lengua común griega de época helenística), concretamente, del antiguo dialecto dorio.
Hoy en día, el tsakonio (cuyo nombre proviene de una pronunciación popular de la palabra "Λακώνικος", es decir, "laconio" (procedente de esta región griega situada en el Peloponeso y coincidente con la antigua Esparta)) se habla en las zonas montañosas cercanas al Golfo de la Argólide y también se habló en la actual Turquía en la costa de Asia Menor en el Mar de Mármara hasta la expulsión de suelo turco e intercambio de población entre Grecia y Turquía en 1924. Esta variedad, llamada tsakonio de la Propóntide, desapareció hacia finales de la década de los años 70.
Su estátus no es el de una variedad lingüística oficial y está en grave peligro pues sus hablantes superan ya en su mayoría los 60 años y no supera la barrera de seguridad del medio millón de hablantes nativos para que una lengua desaparezca. Y es que a pesar de los esfuerzos de algunos colectivos que han tomado conciencia de la necesidad de proteger el tsakonio, como en el caso de una asociación que lo protege y promueve y que tiene su sede en la pequeña ciudad de Leonidio en la región de Arcadia en el Peloponeso, la presión del griego moderno estándar y la propia conciencia lingüística de inferioridad ("hablar tsakonio es hablar mal") de sus hablantes han logrado poner en evidente peligro de extinción (el Informe sobre las lenguas en peligro de la UNESCO incluye al tsakonio entre las que desaparecerán en cuestión de algo menos de una década) esta joya que supone un antiguo dialecto vivo de una lengua.
Por esta razón, creo que el viejo tsakonio se merece una entrada en este blog. Esperemos que su desaparición si no se puede evitar,al menos, se pueda ralentizar.
Σήμερα είναι σειρά των Τσακωνικών επειδή, όπως φαίνεται στον τίτλο, είναι ζωντανό γλωσσικό μαργαριταρι. Και λέω αυτό διότι, όντως, είναι ζωντανό απομεινάρι από τις αρχαίες ελληνικές διαλέκτους (οι σημερινές διάλεκτοι της νέας ελληνικής προέρχονται από την κοινή γλώσσα της αλεξανδρινής εποχής), συγκεκριμένα, από την αρχαία δωρική διάλεκτο.
Στις ημέρες μας τα Τσακώνικα (των οποίων η ονομασία προέρχεται από την δημοτική προφορά της λέξεως "Λακωνικός", δηλαδή, αυτός που προέρχεται από την Λακωνία, η περιοχή στην Πελοπόνησο, κοντά στη αρχαία Σπάρτη) ομιλούνται στις ορεινές περιοχές που είναι κοντά στο Αργολικό Κόλπο και επίσης ομιλήθηκε στην σημερινή Τουρκία, στην ακτή της Μικράς Ασίας, στην Μαρμαρινή Θάλασσα μέχρι την απέλαση από το τουρκικό έδαφος και ανταλλαγή πληθυσμού μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας το 1924. Αυτή η μορφή, ονομασόμενη "Τσακωνικά της Προποντίδας", εξαφανίστηκε κατλα το τέλος της δεκαετίας του 70.
Η κατάσταση τους δεν είναι εκείνη μίας επίσημης γλώσσας και βρίσκεται σε σοβαρό κίνδυνο αφού οι ομιλητές τους είναι ήδη μεγαλύτεροι των 60 ετών και δεν υπερνικάνε το φράγμα ασφάλειας του μισού εκατομμυρίου φυσικών ομιλητών για να μην εξαφανιστεί μια γλώσσα.
Παρά τις προσπάθειες μερικών συλλόγων που έχουν επίγνωση της ανάγκης της προστασίας των Τσακωνικών, όπως είναι η περίπτωση μίας μικρής οργανώσεως που τα υποστηρίζει και τα προστατεύει και της οποίας η έδρα βρίσκεται στην περιοχή της Αρκαδίας στην Πελοπόνησο, η πίεση της κοινής νέας ελληνικής γλώσσας και η ίδια γλωσσική συνείδηση κατωτερότητας (το μιλάει κανείς στα Τσακώνικα είναι να μιλάει "άσχημα") των ομιλητών τους κατάφεραν να βάλουν αυτό το γλωσσικό μαργαριτάρι, που είναι μία ζωντανή διάλεκτο μίας αρχαίας γλώσσας, σε δύσκολη θέση και σε κίνδυνο εξαλείψεως (η αναφορά της UNESCO στις γλώσσες σε κίνδυνο εξαλείψεως περικλείει τα Τσακώνικα σ'αυτές που σε περίπου λιγότερο από μια δεκαετία θα εξαφανιστούν).
Για τον λόγο αυτό, νομίζω ότι τα αρχαία Τσακώνικα αξίζουν μία στήλη στο μπλογ αυτό. Ας ελπίζουμε ότι η εξαφάνισή τους δεν μπορεί να σταματάει, τουλάχιστον, να μπορέσει να γίνει βραδέως.

"AQUÍ SE HABLA"

Ayer fui a buscar a Correos un libro que tenía muchas ganas de leer y que pude conseguir en la página web de la Libería Alibri de Barcelona. Este libro es "Aquí se habla: un recorrido por las lenguas amenazadas" y su autor es un periodista y etnólogo estadounidense llamado Mark Abley que ha recogido en él sus andanzas por medio mundo en busca de lenguas y culturas (no olvidemos que es un binomio y que, por lo tanto, van emparejados estos dos términos)que están en grave peligro de extinción o que, desgraciadamente, ya han desaparecido para siempre.
Abley cuenta dichas andanzas de una manera amena y nos habla de lenguas tan distantes entre sí como el provenzal, el yiddisch o judeoalemán, el galés o la lengua de los inuit (los mal llamados "esquimales", pues éste es un término despectivo usado por los algonquinos, la tribu rival de los inuit, que significa "comedor de carne cruda en referencia a la costumbre de dejar que la carne se cure en el frío para poder consumirla que tenían los inuit), el inuktitut, y su lucha por abrirse paso en Canadá ante la presión del inglés y del francés e incluso una historia curiosa, aunque no por ello deja de ser triste, como la del descubrimiento de la lengua maypuré por parte de Alexander von Humboldt a principios del siglo XIX de boca de... ¡unos loros domesticados!
Sí, aunque parezca mentira, los últimos hablantes de esta lengua habían enseñado a sus loros numerosas palabras y se habían convertido en una especie curiosa de "informantes". Esta anécdota aparece en la obra magna de Humboldt "Del Orinoco al Amazonas" y aunque no deja de ser graciosa, afortunadamente no dependemos sólo de los "testimonios" de los loros pues la lengua de los maipurés es conocida gracias a los tratados gramaticales y diccionarios que los misioneros dejaron escritos.
En definitiva, es un libro que recomiendo a todas las personas que quieran "ser más humanas" conociendo la diversidad lingüística de nuestro planeta.


Χθες πήγα στο ταχυδρομείο να λάβω ένα βιβλίο που ήθελα πάρα πολύ να διαβάσω και που μπόρεσα να το αποκτώ στην ιστοσελίδα του Βιβλιοπωλείου Αλίμπρι από τη Βαρκελώνη. Αυτό το βιβλίο είναι το "Εδώ ομιλείται μια γλώσσα: μια διαδρομή στις απειλουμένες γλώσσες" και ο συγγραφέας του είναι ο Αμερικάνος δημοσιογράφος και εθνολόγος Μαρκ Έμπλι, ο οποίος έχει γράψει στο βιβλίο αυτό τις περιπέτειες του σχεδόν σ'όλον τον κόσμο ψάχνοντας γλώσσες και πολιτισμούς (να μην ξεχνάμε ότι αυτό είναι δίνομιο και ότι, για τον λόγο αυτό, οι δύο όροι πάνε μαζί) που βρίσκονται σε σοβαρό κίνδυνο εξαλείψεως ή που, δυστυχώς, εξαφανίστηκαν ήδη δια παντός.
Ο Έμπλι αφηγείται αυτές τις περιπέτειες με ευχάριστο τρόπο και μας μιλάει για γλώσσες τόσο απόμακρες μεταξύ τους όπως η προβηγκιαλική, το τζιντίς ή εβραιογερμανική, η ουαλλική ή η γλώσσα των Ίννουιτ (οι κακώς αποκαλούμενοι Εσκιμώοι, αφού αυτό είναι περιφρονητική ονομασία που χρησιμοποίηθηκε από τους Αλγοκίνους, η αντίπαλη φυλή των Ίννουιτ που σημαίνει "αυτός που τρώει ωμό κρέας"σε αναφορά στο έθιμο τους να παστώνουν το κρέας), το Ινουκτιτουτ και ο αγώνας του να επιζεί από την πίεση της αγγλικής και γαλλικής γλώσσας στον Καναδά, καί επίσης μια περίεργη ιστορία, παρ'όλα που δεν παύει να είναι θλιβερή, όπως εκείνη της ανακαλύψεως της μαϊπουρέ γλώσσας από τον Αλεξάντερ φον Χούμπολτ στις αρχές του 19ου αιώνα από το στόμα μερικών...δαμασμένων παπαγάλων!!!
Ναί, παρ'όλα που φαίνεται ψέμμα, ο τελευταίοι ομιλητές αυτής της γλώσσας είχαν μάθει στα παπαγαλάκια τους πολλές λέξεις και αυτά είχαν γίνει σε ένα περίεργο " είδος πληροφοριοδότων" .Αυτή η ιστορία φαίνεται στο μέγα έργο του Χούμπολτ "Από το Ορινόκο στον Αμαζόνιο ποταμό" και, ανκαι είναι περίεργη και έχει πλάκα, ευτυχώς, δεν εξαρτιούμαστε μόνον από τις "μαρτυρίες" των παπαγάλων επειδή η μαϊπυρέ γλώσσα μας είναι γνωστή χάρη στις γραμματικές και τα λεξικά που έγραψαν οι ιεραπόστολοι.
Λοιπόν, πρόκειται για ένα βιβλίο που συνιστώ σ'όσα άτομα θέλουν να είναι πιο "ανθρώπινα" αφού γνωρίζουν την γλωσσική ποικιλία του πλανήτη μας.